Diete Risicoperceptie trainbaar?

Met name jonge beginnende bestuurders zijn extreem overgerepresenteerd in de verkeersongevallenstatistiek. De ongevalkans is het hoogst in de eerste weken na het behalen van het rijbewijs. Deze kans daalt daarna snel en constant tot 40% na 6 maanden. Vervolgens daalt hij veel langzamer gedurende minstens twee jaar. Deze karakteristiek is een afspiegeling van een typische leercurve.

Bij deze overrepresentatie speelt een groot aantal factoren een rol, maar recent onderzoek geeft aan dat gebrek aan ervaring hier belangrijk is. Men vond dat het gebrek aan hogere orde vaardigheden zoals gevaar- en risicoperceptie de boosdoeners zijn bij de hoge ongevalkans in de eerste 6 maanden na het behalen van het rijbewijs.

In theorie zou risicobewustzijn beginnende rijders in staat moeten stellen de negatieve effecten van hun gebrek aan ervaring te verminderen.
Tot op heden concentreren opleidingsprogramma’s voor auto en motorfiets zich en masse op psychomotorische vaardigheden, niet tot nauwelijks op hogere orde vaardigheden.
Recent beschikbaar gekomen technologie op het gebied van simulatoren bieden een virtuele verkeersomgeving van een zodanige kwaliteit en realiteit dat kandidaten zich daadwerkelijk “op straat” wanen. De stap van simulator naar de werkelijkheid daar buiten houdt dan een “learning transfer” in die overbrugbaar lijkt.

Frank Diete deed voor zijn promotie onderzoek naar manieren om jonge beginnende bestuurders risicoperceptie en visuele zoekpatronen bij te brengen met gebruik van simulatoren.

Het rapport van Diete heet voluit:

Frank Diete, Evaluation of a Simulator Based, Novice Driver Risk Awareness Training Program, Thesis, University of Massachusetts Amherst, 2008

Je kunt het proefschrift van Diete inzien en downloaden bij de Universiteit van Massachusetts Amherst.

Het is een flinke pil van 170 bladzijden, maar alleszins de moeite waard om door te nemen!

Typisch beeld in de simulator: de proefpersoon en een vrachtauto slaan beide linksaf. Beginnende jonge bestuurders scannen minder om afdeksituaties te ontdekken. Ervaren bestuurders houden daar meer rekening mee en zoeken actief naar afgedekte beelden van andere weggebruikers.

Bron afbeelding: Frank Diete, Evaluation of a Simulator Based, Novice Driver Risk Awareness Training Program.

Ongevaloorzaken jonge beginnende bestuurders

Diete geeft een nuttige samenvatting van de literatuur over dit onderwerp.

Statistiek jonge beginnende bestuurders
 

In ongevalrapporten – de statistiek – blijken jonge beginnende bestuurders (JBB) meer dan anderen ongevallen te krijgen door te hard te rijden. Ze krijgen meer ongevallen naarmate ze meer andere jonge passagiers aan boord hebben. JBB krijgen ’s nachts meer ongevallen.
JBB krijgen meer eenzijdige ongevallen door te hoge snelheid voor de omstandigheden.

Adolescentie, onervarenheid, risico’s nemen
De NHTSA vond dat de primaire oorzaken voor de overrepresentatie van JBB zijn: onervarenheid, onvolwassenheid en een grotere bereidheid tot het nemen van risico’s. Onvolwassenheid uit zich met name in risicovol gedrag, zoals te hard rijden en te korte volgafstanden. Het gebrek aan ervaring maakt het JBB moeilijk risico’s te herkennen, laat staan erop reageren.
JBB hebben nog een gebrek aan hogere vaardigheden in het hele proces van informatieverwerking, kunnen minder goed de volle aandacht bij de taak houden en scannen de omgeving minder goed dan ervaren rijders. Ze herkennen potentiële gevaren minder goed van veilige afstand en onderschatten het gevaar van bepaalde risicovolle situaties. In de eerst jaren na het behalen van het rijbewijs zijn de effecten van toenemende rijervaring veel groter dan die van het toenemen van de leeftijd.

Risicoperceptie
Onderzoek wijst uit dat JBB gebrek hebben aan hogere orde vaardigheden, zoals risicoperceptie. Risicoperceptie omvat (stelt Diete hier) het herkennen van potentiële gevaren in de wegomgeving (gevaarherkenning) en bepalen of er iets aan het potentiële gevaar kan worden gedaan, met als basis vroegere ervaringen ter zake.

Strategisch visueel scannen
Onderzoeken tonen verband tussen gebrek aan rijervaring en visuele scantechnieken.

Diete definieert strategisch scangedrag als het gericht houden van de aandacht. Bestuurders scannen het verkeersbeeld strategisch om informatie te verzamelen. Wordt zo een potentieel gevaar ontdekt, dan is een meer specifiek scangedrag vereist, dat Diete aanduidt als tactisch scangedrag.

Onderzoek toont dat scangedrag van JBB niet zo breed is als dat van ervaren bestuurders. Ook reeksen fixaties verlopen verschillend. Ervaren bestuurders maken meer achtereenvolgende fixaties op objecten in de periferie van het gezichtsveld en zijn beter in staat gevaren in de periferie van het gezichtsveld te ontdekken.
Samengevat bezitten JBB nog niet de zoek- en scanpatronen die nodig zijn om omstandigheden in het verkeersbeeld te ontdekken die een reactie vereisen om het risico van een ongeval te verminderen. Concreet voorbeeld: een vrachtauto in het verkeersbeeld dekt, naarmate hij dichterbij is, meer van de omgeving af. Bij het naderen kan al aan beide kanten van de vrachtauto worden gekeken om te anticiperen op de afdeksituatie. JBB hebben hier nog moeite mee.

Tactisch visueel scannen
Er wordt nogal veel onderzoek gedaan naar de oorzaken voor de slechte scores van JBB. Men zet daartoe nogal eens JBB, jonge bestuurders en ervaren bestuurders in een simulator en schotelt ze dia’s of video’s van verkeerssituaties voor. Hierbij worden de oogbewegingen van de proefpersoenen gemeten. In het scenario met de vrachtwagen (zie de figuur hierna) die voor een zebrapad geparkeerd staat fixeren veel JBB het gebied in de rode cirkel niet of niet op tijd. Concreet: onervaren bestuurders fixeerden dat gebied in 35% van de gevallen, jongere bestuurders 50,3% en ervaren oudere bestuurders 66,2%.

Zie de tekst hiervoor. Bron afbeelding: Frank Diete, Evaluation of a Simulator Based, Novice Driver Risk Awareness Training Program

Een interessante vraag die hier op volgt is: falen JBB bij het ontdekken van zich ontwikkelende gevaarlijke situaties omdat de fysieke rijtaak nog te veel aandachtsbronnen vergt?

Trainen van vaardigheden in gevaar- en risicoperceptie

Zou men JBB met succes kunnen opleiden en trainen in het herkennen van risico’s dan zou dat een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan het terugbrengen van de onaanvaardbaar hoge ongevalcijfers van deze groep.
Recent hebben verschillende benaderingen van deze training van risicoperceptie tot hoopgevende resultaten geleid.

Voor de uitgebreid behandeling van verschillende simulator-systemen en de resultaten die daarbij werden geboekt verwijzen we naar hoofdstuk 2.3. Training of Hazard and Risk Perception Skills, vanaf bladzijde 21 van het proefschrift.
Samenvattend stelt Diete daar dat beginnende bestuurders die getraind worden met een ‘Risico herkennings- en management programma’ (Diete noemt het een Risk Awareness and Perception Program (RAPT)), hen een voorsprong verschaft van tot meer dan 10 jaar rijervaring. Diete verzucht dat het jammer is dat de training niet nog betere resultaten opleverde, omdat de kandidaten nog veel risico’s niet herkennen – hoewel ze net zo goed presteren als bestuurders met meer ervaring.

Promotieonderzoek Diete

Voor zijn promotieonderzoek ontwikkelde Frank Diete een geavanceerd trainingsprogramma voor een simulator. Het programma was verdeeld in twee elementen. Het eerste was een risico herkennings- en managementprogramma. Proefpersonen kregen hierbij op een PC afbeeldingen te zien van verkeerssituaties met risicovolle scenario’s met een uitleg over waar de potentiële gevaren zich bevonden.
In het tweede element reden de proefpersonen een echt auto-interieur in een gesimuleerde virtuele omgeving in een eenvoudige simulator. Ze kregen feedback als ze niet juist scanden naar gevaren. Een controlegroep kreeg eenzelfde type training, maar niet op het gebied van gevaarherkenning.

Na deze training werden beide groepen geëvalueerd in een geavanceerde rijsimulator. Hierbij werden scenario’s uit de training gebruikt (near transfer scenario’s) en scenario’s die de proefpersonen nog niet kenden (far transfer). Getrainde proefpersonen fixeerden meer op gebieden in het verkeersbeeld waar gevaren zouden kunnen verschijnen.
Verder bleek dat het gebruik van een PC en een simulator beter werkt dan dat van een PC alleen.

Beginnende bestuurders kan gevaarherkenning (in de zin van het ontdekken ervan) worden aangeleerd, waarbij een voortdurend stijgende leercurve optreedt.
Deze bestuurders leerden veel meer te fixeren op gebieden waar gevaar te verwachten was.

Diete verwacht dat het gebruik van de laatste hightech rijsimulatoren tot resultaten zal leiden. Helaas zijn dit (buitengewoon) dure apparaten, zodat massale toepassing nog niet te verwachten is.